Οι σπίλοι (κοινώς γνωστοί ως ελιές) αποτελούν την κλινική εκδήλωση καλοήθους πολλαπλασιασμού κυττάρων που βρίσκονται φυσιολογικά στο δέρμα. Οι σπίλοι υπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους. Κάποιοι σπίλοι παρουσιάζονται από τη γέννηση (συγγενείς σπίλοι), ενώ κάποιοι άλλοι αναπτύσσονται τις πρώτες δεκαετίες της ζωής (επίκτητοι σπίλοι).
Οι σπίλοι είναι εξαιρετικά συνήθεις, και όλα τα άτομα έχουν τέτοια στίγματα στο δέρμα τους, σε μερικές δε περιπτώσεις και σε μεγάλο αριθμό. Οι ασθενείς καταφεύγουν στο γιατρό για τους σπίλους τόσο για κοσμητικούς λόγους, όσο και για ιατρικούς, γιατί ανησυχούν για τη φύση τους.
Ο Δερματολόγος είναι ο πλέον αρμόδιος να αποφανθεί αν ένας σπίλος είναι καλοήθης ή ύποπτος. Ο Δερματολόγος θα κρίνει αν ο σπίλος χρειάζεται απλά μια παρακολούθηση ή αν πρέπει να αφαιρεθεί και ποιος θα πρέπει να είναι ο τρόπος αφαίρεσης ενός σπίλου, δηλαδή χειρουργική εκτομή, laser ή shave excision.
Ο λόγος που έχουν τόσο μεγάλη σημασία οι σπίλοι είναι το γεγονός ότι ενίοτε αποτελούν το υπόστρωμα πάνω όπου αναπτύσσεται κακόηθες μελάνωμα, ο πλέον επιθετικός κακοήθης όγκος του δέρματος.
Τα μελανινοκύτταρα των σπίλων μετατρέπονται σε καρκινικά κυρίως λόγω της επίδρασης της ηλιακής ακτινοβολίας.Για να αξιολογήσουμε το βαθμό επικινδυνότητας ενός σπίλου λαμβάνουμε υπόψη μας τα εξής:
1. Α (Asymmetry- ασυμμετρία): σπίλοι που το μισό της βλάβης είναι διαφορετικό από το άλλο μισό είναι δυνητικά πιο επικίνδυνοι να εμφανίσουν κακοήθη εξαλλαγή.
2. Β (Borders- όρια): σπίλοι που τα όρια της βλάβης δεν είναι ομοιόμορφα αλλά ακανόνιστα, δαντελωτά ή οδοντωτά χρήζουν περαιτέρω προσοχής.
3. C (Color- χρώμα): σπίλοι οι οποίοι δεν έχουν ομοιογενή κατανομή χρώματος, αλλά συνυπάρχουν διάφορα χρώματα όπως κόκκινο, ροζ, καστανό, μπλε και μαύρο χρειάζονται μια συστηματική παρακολούθηση.
4. D (Diameter- διάμετρος): σπίλοι των οποίων η διάμετρος ξεπερνά τα 6mm είναι περισσότερο πιθανό να υποστούν κακοήθη εξαλλαγή.
5. E (Elevation/Evolution- ανύψωση/εξέλιξη): εάν ένας σπίλος παρουσιάσει μια οποιαδήποτε αλλαγή από την αρχική του μορφολογία, εάν ο σπίλος μεγαλώνει, εάν ο σπίλος εμφανίζει κνησμό, πόνο ή οίδημα, εάν η βλάβη είναι παράξενη στην αφή ή παρουσιάζει αλλαγή στο χρώμα της (αποχρωματισμό ή υπέρχρωση), εάν ο σπίλος αιμορραγεί ή αν παρουσιάζει αλλαγή στης αισθητικότητας, κρίνεται επιτακτική και άμεση η επίσκεψη σε δερματολόγο.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Διάφορες αλλοιώσεις του δέρματος συγχέονται συχνά με τους σπίλους. Στις αλλοιώσεις αυτές συγκαταλέγονται οι σμηγματορροϊκές υπερκερατώσεις, τα θηλώματα, οι μυρμηγκιές, τα δερματοϊνώματα, τα αιμαγγειώματα, οι τηλαγγειεκτασίες, οι πανάδες, το μέλασμα, οι κερασόχροες κηλίδες, τα νευροϊνώματα κ.α.
ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ
Άλλη μια μέθοδος εξέτασης των σπίλων είναι η χαρτογράφηση. Η χαρτογράφηση των σπίλων αποτελεί την πιο αξιόπιστη μέθοδο για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του δέρματος. Η χαρτογράφηση πλεονεκτεί ως προς την δερματοσκόπηση, καθώς μας επιτρέπει να αξιολογήσουμε την εξέλιξη των σπίλων και των μελαγχρωματικών αλλοιώσεων σε βάθος χρόνου. Πρόκειται για καταγραφή των σπίλων του σώματος με τη χρήση ψηφιακής φωτογράφησης, ανάλυσης και αποθήκευσης των δερματοσκοπικών εικόνων σε ηλεκτρονικό υπολογιστή με την βοήθεια ειδικού λογισμικού και σύγκριση με τις παλαιότερες εικόνες σε επόμενο έλεγχο. Η χαρτογράφηση των σπίλων πρέπει να γίνεται μία φορά ετησίως, εκτός αν θεωρηθεί αναγκαία ή επανεξέταση κάποιου σπίλου πιο σύντομα.
Τέλος, κάθε ύποπτος για κακοήθεια σπίλος που εξαιρείται πρέπει να αποστέλλεται για βιοψία προκειμένου να εκτιμηθεί η ιστολογική του εικόνα με ακρίβεια και να διαπιστωθεί αν υπάρχουν άτυπα κύτταρα και αν αυτός έχει εξαιρεθεί επί υγειών ορίων.
ΔΕΡΜΑΤΟΣΚΟΠΗΣΗ
Η δερματοσκόπηση είναι μια ειδική απεικονιστική μέθοδος των σπίλων, η οποία πραγματοποιείται με το δερματοσκόπιο, ένα ειδικό εργαλείο που μεγεθύνει την εικόνα των σπίλων και βοηθά το δερματολόγο να τον εξετάσει και να τον αξιολογήσει. Με τη χρήση ενός αλγόριθμου ορίζεται κατά πόσο ένας σπίλος είναι αβλαβής, εάν χρειάζεται να γίνει βιοψία ή να αφαιρεθεί. Τα δεδομένα για τον κάθε ασθενή αποθηκεύονται και έτσι μπορεί να παρακολουθεί ανά τακτά χρονικά διαστήματα την εξέλιξη των σπίλων του. Συνιστάται να πραγματοποιείται μία φορά το χρόνο, εκτός αν κριθεί απαραίτητη η επανεξέταση ενός σπίλου σε συντομότερο χρονικό διάστημα.
Η δερματοσκόπηση αποτελεί μία πολύ σημαντική εξέταση για όλους μας, αλλά κυρίως για άτομα με μεγάλο αριθμό σπίλων (50-100), ανοιχτό φωτότυπο, καθώς και με ιστορικό μελανώματος στην οικογένειά τους.
Τα σημεία των σπίλων που ελέγχονται με τη δερματοσκόπηση και υποδεικνύουν ότι ένας σπίλος είναι «ύποπτος» για ανάπτυξη μελανώματος είναι:
» Η ασυμμετρία
» Οι αλλαγές και η ανομοιογένεια στο χρώμα
» Να έχει διάμετρο μεγαλύτερη από 6 χιλιοστά
» Να αιμορραγεί ή να προκαλεί ερεθισμούς
» Μείωση ή αύξηση του μεγέθους, πάχους
» Η εμφάνιση νέων σπίλων μετά την ηλικία των 25 ετών
Εφόσον τα παραπάνω χαρακτηριστικά παρατηρηθούν εγκαίρως, μπορεί να προληφθεί η ανάπτυξη μελανώματος, που είναι μία από τις πιο επιθετικές μορφές καρκίνου. Το μελάνωμα μπορεί να θεραπευθεί πλήρως εάν διαγνωστεί έγκαιρα.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Ένας σπίλος μπορεί να αφαιρεθεί επειδή θεωρείται ύποπτος για εξαλλαγή, επειδή είναι σε σημείο που τραυματίζεται συχνά και δημιουργεί προβλήματα στην καθημερινότητα, είτε επειδή δημιουργεί αισθητικό πρόβλημα στον ασθενή.
Υπάρχουν οι εξής τρόποι αφαίρεσης των σπίλων:
» Αφαίρεση των σπίλων με laser
Ένας σπίλος μπορεί να αφαιρεθεί με αυτόν τον τρόπο μόνο εφόσον είναι απόλυτα βέβαιο ότι πρόκειται για καλοήθη βλάβη (σπίλοι χωρίς κίνδυνο εξαλλαγής, θηλώματα, πανάδες, σμηγματορροϊκές μυρμηγκιές κ.λπ.).. Ωστόσο, εάν υπάρχει η παραμικρή υποψία για κακοήθεια, ο σπίλος θα πρέπει να αφαιρείται εξ’ ολοκλήρου επί υγιών ορίων και να αποστέλλεται για βιοψία. Η αφαίρεση σπίλων με laser είναι επιφανειακή και δεν καταλείπει σημάδι.
» Κατά εφαπτομένη αφαίρεση των σπίλων (Shave-excision)
Η κατά εφαπτομένη αφαίρεση σπίλων είναι ένας απλός και γρήγορος τρόπος αφαίρεσης σπίλου, όπου κατόπιν τοπικής αναισθησίας με διάλυμα ξυλοκαΐνης τέμνεται με λεπίδα το προεξέχον τμήμα του σπίλου. Αιμόσταση και συμπληρωματική αφαίρεση τυχόν υπολειμματικού τμήματος μπορεί να επιτευχθεί με laser CO2 ή με διαθερμία.
» Χειρουργική αφαίρεση των σπίλων
Όταν οι σπίλοι είναι επίπεδοι ή όταν υπάρχει η υποψία κακοήθειας συστήνεται η προληπτική χειρουργική εκτομή των σπίλων καθώς και των ορίων περιμετρικά αυτής από πλαστικό χειρουργό ώστε το τεμάχιο να αποσταλεί για βιοψία.
Ο ενδεδειγμένος τρόπος αφαίρεσης του εκάστοτε σπίλου θα πρέπει να αποφασιστεί κατόπιν συζητήσεως με τον Δερματολόγο..
Ποιοι Πρέπει να Κάνουν Τακτικό Έλεγχο
Άτομα υψηλού κινδύνου να αναπτύξουν κακόηθες μελάνωμα πρέπει να προβαίνουν συστηματικά σε έλεγχο των σπίλων τους. Τέτοια άτομα θεωρούνται:
» Άτομα που έχουν πολυάριθμους σπίλους (περισσότερους από 50)
» Άτομα με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του δέρματος ή μελανώματος
» Άτομα με ατομικό ιστορικό καρκίνου του δέρματος ή μελανώματος
» Άτομα με ανοιχτό φωτότυπο επιδερμίδας και επομένως πολλούς σπίλους
» Άτομα με ιστορικό ηλιακών εγκαυμάτων, ιδιαίτερα στην παιδική ή την εφηβική ηλικία
» Άτομα που εμφανίζουν γιγαντιαίο συγγενή μελανοκυτταρικό σπίλο
» Άτομα που έχουν το σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων που είναι μεγαλύτερου μεγέθους σε σχέση με τους κοινούς σπίλους και εμφανίζουν ανομοιομορφία στο χρώμα και έχουν ανώμαλα όρια. Εμφανίζονται κατά την παιδική ηλικία και τα χαρακτηριστικά τους αλλάζουν κατά την εφηβεία.. Κρίνεται επιτακτική η ανάγκη παρακολούθησης των δυσπλαστικών σπίλων ανά τακτά χρονικά διαστήματα από τον δερματολόγο.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΤΟΥ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ
Τα ακριβή αίτια του μελανώματος δεν είναι γνωστά. Ορισμένοι ενδογενείς και περιβαλλοντολογικοί παράγοντες μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες εκδήλωσης μελανώματος σε ένα άτομο, από τους οποίους ο σημαντικότερος είναι η υπέρμετρη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, και ειδικά στην υπεριώδη ακτινοβολία. Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου για το μελάνωμα είναι:
• Υπεριώδης (UV) ακτινοβολία
Η νόσος είναι συχνότερη στους ανθρώπους που ζουν σε περιοχές με αυξημένη υπεριώδη ακτινοβολία. Οι τεχνητές πηγές υπεριώδους ακτινοβολίας, όπως οι τεχνητές πηγές μαυρίσματος (solarium), μπορούν επίσης να προκαλέσουν βλάβες στο δέρμα και να αυξήσουν τον κίνδυνο μελανώματος.
• Ανοιχτόχρωμο δέρμα:
Το μελάνωμα εμφανίζεται συχνότερα στα άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα που καίγονται εύκολα στον ήλιο και μαυρίζουν ελάχιστα ή παρουσιάζουν εφηλίδες (κοινώς φακίδες), ή έχουν ανοιχτόχρωμα μαλλιά (κόκκινα, ξανθά) και μάτια (μπλε, γκρι).
» Μεγάλος αριθμός (>50) κοινών σπίλων:
Η ύπαρξη πολλών κοινών σπίλων (με φυσιολογικό σχήμα, χρώμα και όρια) αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης μελανώματος.
• "Δυσπλαστικοί" σπίλοι
Οι δυσπλαστικοί σπίλοι είναι αρκετά συχνοί και σημαντικό ποσοστό του γενικού πληθυσμού παρουσιάζει έναν ή περισσότερους από αυτούς τους σπίλους.
• Ατομικό ιστορικό μελανώματος ή καρκίνου του δέρματος
Οι άνθρωποι που έχουν ιστορικό μελανώματος βρίσκονται στην ομάδα υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη δεύτερου μελανώματος. Επίσης, άτομα με ιστορικό ενός ή περισσοτέρων από τους κοινούς καρκίνους δέρματος διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν από μελάνωμα.
• Οικογενειακό ιστορικό μελανώματος
Η ύπαρξη δύο ή περισσότερων στενών συγγενών με αυτήν την ασθένεια αποτελεί παράγοντα κινδύνου. Όταν η νόσος παρουσιάζεται σε μια οικογένεια, τότε όλα τα μέλη της πρέπει να ελέγχονται τακτικά από δερματολόγο.
• Αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα
Άνθρωποι των οποίων το ανοσοποιητικό σύστημα είναι εξασθενημένο από ορισμένες κακοήθειες, από φάρμακα που δίνονται μετά από μεταμόσχευση οργάνων, ή άλλες καταστάσεις (λοίμωξη HIV/ΑIDS) διατρέχουν αυξανόμενο κίνδυνο αναπτύξεως μελανώματος.
• Σοβαρά εγκαύματα από τον ήλιο
Τα άτομα που αναφέρουν στο ιστορικό τους τουλάχιστον ένα σοβαρό ηλιακό έγκαυμα έχουν αυξημένο κίνδυνο για την ανάπτυξη μελανώματος. Γι΄αυτό, οι γιατροί συμβουλεύουν τους γονείς να προστατεύουν το δέρμα των παιδιών τους από τον ήλιο. Η προστασία αυτή μειώνει τον κίνδυνο μελανώματος στην ενήλικο ζωή.
Τα άτομα υψηλού κινδύνου για την εκδήλωση μελανώματος, πρέπει να συμβουλεύονται συχνά τον ιατρό τους, να ενημερώνονται για την ασθένεια, τα συμπτώματά της και τους τρόπους πρόληψης και προστασίας.